Ik snap 'm niet

[intro]Taal is zo’n alledaags fenomeen dat maar weinig mensen erbij nadenken hoe bijzonder het eigenlijk is. Een groep mensen die dat wél op dagelijkse basis doet, zijn taalwetenschappers (en enkele hobbyisten, zoals ik). Deze taalwetenschappers doen aan de lopende band nieuwe, interessante ontdekkingen over taal en aanverwante zaken. Het bloggersduo Milfje Meulskens - dat bestaat uit Sterre Leufkens en Marten van der Meulen - heeft in het boekje Opzienbarende ontdekkingen over taal dertig van dit soort ontdekkingen beschreven. [/intro] Door Jojanneke Drapers Wist je bijvoorbeeld dat het verband tussen woord en betekenis minder willekeurig is dan vroeger gedacht? Mensen van over de hele wereld met allerlei verschillende moedertalen, noemen een hoekige vorm met veel punten eerder takete dan baluba, terwijl ronde vormen juist eerder de tweede naam krijgen. Deze en nog 29 andere bijzondere wetenswaardigheden over taal worden elk in drie pagina’s beschreven en toegelicht. Kort en krachtig en zeker niet alleen geschreven voor experts in de taalkunde. Het is perfect voor de leek; iemand die houdt van taal, houdt van wetenswaardigheidjes en graag nieuwe dingen leert, is de perfecte lezer van dit boekje. Iemand die graag willekeurige feitjes aan zijn vrienden vertelt, kan ook nog een heel eind komen hiermee. Die vrienden weten namelijk vast nog niet dat er ooit een twitterbot was die taal moest leren door wat mensen tegen haar zeiden, maar binnen 24 uur in een nymfomane Hitler-aanhanger was veranderd. Ondanks dat je voor dit boekje geen enorme voorkennis hoeft te hebben, is het ook voor mensen die al wél veel taalkundige ins & outs weten zeker de moeite waard om dit te lezen. Er wordt ingegaan op veel verschillende velden in de taalwetenschap en er staan vrijwel zeker nog zaken in die zelfs doorgewinterde taalnerds nog niet weten. Daarnaast wordt het allemaal zo helder uitgelegd dat je het ook zó op het volgende feestje weer uit je mouw kunt schudden; je familie op de verjaardag van je oma moet natuurlijk wel weten dat jonge zangvogels ‘taalaanbod’ nodig hebben om te kunnen leren zingen zoals hun soortgenoten – net als mensen.

Is dit boek geschikt voor jou? JA: Als je altijd al hebt willen weten hoe je ‘dat zei je vrouw vannacht ook’-grappen aan een computer kunt leren, of je graag toontongbrekers uit het Chinees wilt proberen. NEE: Als je het totaal niet interessant vindt dat sommige meubels als ‘meubeliger’ worden bestempeld dan andere en de overeenkomsten van verschillende schriften van over de hele wereld je echt voor geen meter kunnen boeien.

Auteur: Milfje Meuskens Uitgeverij: Van Dale Uitgevers Jaar: 2017 Pagina’s: 128 Lees ook de column van Milfje Meuskens met nog een opzienbarende taalontdekking! Hebben? Bestel hier:   

Ik snap 'm niet

[intro]Trots liet ik (Marten, de ene helft van ons duo) ons nieuwe boek 'Opzienbarende ontdekkingen over taal' lezen aan mijn vader. Een van de eerste dingen die ik liet zien was hoofdstuk drie, omdat ik daar een speciaal familiegrapje had ingezet. Direct zei mijn vader: "O, maar daar zit een fout in." Ik kon mijn oren niet geloven, maar hij had gelijk. Op pagina negentien staat: "Sparta is kampioen is geworden." Een taalfout! In een boek over taalwetenschap! Bij Van Dale, nota bene! Moeten we ons nu heel erg gaan schamen? Nou, nee. Geheel in de geest van het boek is er namelijk een wetenschappelijke verklaring.[/intro] Door Milfje Meulskens Het gebeuren doet denken aan een scene uit het boek Giph van Ronald Giphart. De hoofdpersoon geeft een boek van zijn geliefde Jeroen Brouwers aan zijn vader, die als enig commentaar zegt dat er ergens een dt-fout staat. Wereld aan scherven. Ook Jan Renkema overkwam het. In zijn beroemde Schrijfwijzer, dé autoriteit op het gebied van spel- en stijlfouten, stond jarenlang een dt-fout. Hoe kunnen Giphart, Renkema en wij dit soort fouten maken, terwijl we uren en uren met zo'n tekst bezig zijn en hem steeds herlezen? Hoe kan er een fout in de definitieve versie staan, die door minstens drie mensen meerdere keren is gelezen? Is dat de schuld van onze slordigheid, van een onoplettende editor, of is er iets mis met onze ogen? Nee, niks van dat alles. Het komt door ons brein. Laten we vooropstellen dat we het absoluut belangrijk vinden dat mensen goed schrijven en dat we fouten niet per se goedkeuren. Laten we óók vooropstellen dat sommige fouten absoluut een gevolg zijn van gehaastheid of onoplettendheid. Toch durven we te stellen dat dit hier niet het geval is: we hebben de tekst tenslotte meerdere keren nagelezen. Het gaat hier om een sluipfout. Er staat er ook een op dit plaatje; de fout die hierin zit, zie je ook snel over het hoofd. Of neem deze zin uit de Formulierenwijzer van Carel Jansen en anderen (opnieuw een boek dat mensen moet leren goed te schrijven):

"Het verwijswoord (het woord waarmee verwezen wordt) is grammaticaal niet in overeenstemming is met het antecedent (het woord waarnaar verwezen wordt)" (p.154)

Dat is precies dezelfde fout als die van ons! En dat is niet zo gek, want de hersenen van Carel Jansen en de zijnen werken hetzelfde als die van ons. Ons aller hersenen hebben voorkeuren. Als ze twee woordvormen zien, dan behandelen ze die niet gelijk. Ze hebben bijvoorbeeld een voorkeur voor de frequentste van de twee. De Vlaamse professor Dominiek Sandra ontdekte dat dat kan leiden tot dt-fouten, zoals we hier uitlegden (en ook in ons nieuwe boek trouwens). In bovenstaande gevallen gaat het niet om d's en t's, maar om het verschil tussen inhoudswoorden (woorden met een concrete betekenis, voor mensen of dingen bijvoorbeeld) en functiewoorden (woordjes met een grammaticale, structurerende betekenis). Onze hersenen hebben meer aandacht voor inhoudswoorden dan voor functiewoorden. Die laatste zijn wel belangrijk, maar als je al een idee hebt hoe de zin in elkaar zit, dan kun je vanzelf wel aanvullen welke functiewoordjes er moeten staan. Hersenen, energiezuinig als ze zijn, besteden aan die woordjes dan ook minder aandacht. Dat wreekt zich in de sluipfout in ons boek. Onze editor en wijzelf hebben de bewuste zin herhaaldelijk gelezen. Onze hersenen zagen 'Sparta' en 'kampioen', maar misten dat er twee keer 'is' stond. Dat beide ‘issen’ op een voor een functiewoord logische plek staan (een persoonsvorm staat in normale Nederlandse zinnen vaak op de tweede plek in de zin, of voor het voltooid deelwoord) helpt ook al niet: supernormale woordjes op supernormale plekken, daar let ons brein niet op. Nog niet overtuigd? Hierzo, nog een voorbeeld. Hoeveel f'en tel je in deze zin? Je leest de oplossing hier, evenals de uitleg waarom mensen vaak minder f'en zien dan er staan: ze slaan de f'en in het functiewoord 'of' automatisch over. Wederom: gefopt door je eigen brein. De enige manier om altijd foutloos te lezen en schrijven, is door je brein uit te schakelen. Maar dat geeft weer andere problemen ... En zo zie je maar weer: fouten maken doen we allemaal. Schaamte erover brengt je niets. Het is zinvoller én leuker om op zoek te gaan naar de reden voor de fout. Als je dat doet, gaat er een wondere wereld aan taalkundige ontdekkingen voor je open. Over die wereld kun je meer lezen in ons boek, Opzienbarende ontdekkingen over taal. [line]

Over Milfje Meulskens Milfje heeft maar één grote passie: taal. Ze schrijft erover op milfje.blogspot.com. En ze heeft passie voor twee. Dat kunnen we dan ook weer vrij letterlijk nemen, want Milfje bestaat eigenlijk uit twee personen: Sterre Leufkens en Marten van der Meulen. Zij bespreken, analyseren en constateren, maar bovenal verwonderen ze zich in hun blog over alles wat met taal te maken heeft. 

[line]

Doe mee en win!

Wij geven vijf exemplaren van het boek 'Opzienbarende ontdekkingen over taal' weg aan degenen met het leukste antwoord op de vraag: Op welke geschreven taalvout heb jij jezelf weleens betrapt? Reageer hieronder! Meer van Milfje Meulskens:

Ik snap 'm niet

Foto: met dank aan Arjen Lubach

[intro]Katten kunnen niet praten. Dat is misschien maar goed ook: ze zouden waarschijnlijk voortdurend betogen afsteken over de onzin van diëten en de noodzaak van laaghangende vogelhuisjes. Maar dat ze niet spreken zoals wij, wil nog niet zeggen dat katten geen taal gebruiken.[/intro] Door Sterre Leufkens De taal van dieren heeft meer overeenkomsten met de taal van mensen dan je misschien zou denken. Een kat kan inderdaad geen speech geven. Maar iedere katteneigenaar weet dat ze wel haar mening kan geven, en hóe. Katten kunnen, net als veel andere dieren, dus wel communiceren over hun wensen. Zweedse onderzoekers vermoeden dat ze daarbij een eigen accent gebruiken. Daar zouden ze niet de enige in zijn: van wolven, Amazonepapegaaien, potvissen en zebravinken weten we dat ze verschillende dialecten hebben. Ook in het leren van taal lijken dieren op mensen. Zebravinken die in hun eerste levensjaar geen zang van groepsgenootjes horen, leren nooit om in hun dialect te fluiten. Zo werkt dat bij mensenjonkies ook: wie als baby geen taalaanbod krijgt, houdt altijd taalproblemen. Verschillen tussen dieren- en mensentaal zijn er ook. Taalkundigen wijzen erop dat dierencommunicatie weinig structuur heeft. Zo gebruiken diverse apensoorten wel woorden, maar combineren ze die niet vaak met elkaar. Als ze al ‘zinnetjes’ maken, dan kunnen de woorden in alle mogelijke volgordes staan. Bij mensen werkt dat anders: bij ons betekent ‘man bijt hond’ iets anders dan ‘hond bijt man’. De volgorde is dus ook belangrijk. Nog een verschil? Dieren doen niet aan taalvoutjes. Ik heb in ieder geval nog nooit een kat zien hinniken om het accent van de buurpoes. Of een aap zien gieren om een mislukte brul. Dieren hebben geen oordelen over elkaars taal. Ze kunnen dus ook nooit lekker lachen om elkaars gegrom, gepiep, en gejank. Wat een gemis! [line] Sterre Leufkens is de auteur van Taal, een boek in de reeks Elementaire Deeltjes (Amsterdam University Press). Het boek beschrijft allerlei facetten van taal, zoals de taal van oermensen, taal in de hersenen, kindertaal, en de taal van dieren. Daarnaast is ze samen met Marten van der Meulen het brein achter de populairste taalblog Milfje Meuskens. Eerder schreef ze een column voor Taalvoutjes - het boek 2 en een stuk over de taalontwikkelingen in 2015. 

Winactie!

We mogen drie exemplaren van het boek weggeven. Wat je daarvoor moet doen? Niet veel, enkel antwoord geven op de volgende vraag: 'Hoe zou een taalvout van jouw favoriete dier klinken?' Onder de origineelste antwoorden verloten we het boek! Laat je reactie hieronder achter.

Ik snap 'm niet

[intro]Niets is zeker in dit leven, behalve belasting en teddyberen. En nieuws. Zo zeker als de zon iedere dag opkomt, is er iedere nieuwe dag een overvloed aan nieuws. Kranten staan er boordevol mee en ook online komt het nieuws van alle kanten op je afgestormd: sociale media, nu.nl, de NOS-app, PING! BREKEND! Fijn, natuurlijk, dat we zo goed op de hoogte zijn, maar er is ook een nadeel: we zien door de virtuele bomen het bos niet meer. Van GeenStijl tot Huffington Post, van Elsevier tot The New York Times – wie houdt het bij? Gelukkig hebben we jaaroverzichten, die louter hoogtepunten opsommen en de komkommers eruit filteren. Maar één onderwerp ontbrak tot nu toe in de nieuwsoverzichten: taal.[/intro] Waarom zou je dat eigenlijk doen, een taaljaaroverzicht maken? Nou, alleen al om te laten zien hoeveel er eigenlijk gebeurt in en om ons taalgebied. Heb je het meegekregen? Het uitkomen van een nieuwe papieren Dikke van Dale? Het overlijden van taalkunstenaar Drs. P? Hoe werkgeversbaas Hans de Boer het woord ‘labbekakken’ aan de vergetelheid ontrukte? De Wablieft-prijs voor Ann de Craemer en Jan Hautekiet? Het ontstaan van nieuwe woorden als ‘kliktivisme’, ‘sjoemelsoftware’, en ‘journaalkaper’? De ontdekking dat het woordje ‘huh?’ in alle talen van de wereld voorkomt? De invoering van een nieuw, genderneutraal woordje ‘hen’ in het Zweeds, ter aanvulling op hij en zij? Liefhebbers van taalnieuws werden al wel een beetje bediend door het Genootschap Onze Taal: dat vat het belangrijkste nieuws op zijn website samen en publiceert steevast een overzicht in het eerste gedrukte nummer van het jaar (waarvoor hulde). Maar een bundeling van het hele taalnieuwsjaar voor in je boekenkast, inclusief trends, wetenschapsnieuws en interviews met spraakmakers, dat bestond nog niet. Dat is vreemd, want taal is een onderwerp dat enorm leeft onder de mensen. Nederlanders geven onwijs veel om hun taal – zie het eerder genoemde Genootschap en kijk ook eens naar jullie zelf, Taalvoutjes-fans! Een groot voordeel van zo’n overzichtelijk overzicht is dat je trends kunt waarnemen die je met een losse waarneming niet pakt. Was het je bijvoorbeeld al opgevallen dat het achtervoegsel -porn steeds vaker voorkomt (‘foodporn’, ‘mathporn’), terwijl ‘eh’ juist aan populariteit inboet? Ook is de betekenis van het woord ‘vluchteling’ veranderd en zijn er van dat woord allerlei varianten bijgekomen. Piet Paulusma noemt bijvoorbeeld de ‘klimaatvluchteling’ – écht 2015. Het illustreert meteen wat misschien wel het allerleukst is aan zo’n jaaroverzicht en wat wij het ‘Het Aanzien Van-effect’ noemen. Je kent het wel: je pakt een boek met nieuwsfoto’s uit 1965 en meteen voel je je weer provo – of juist die verontruste burger die zich opwindt over gangstermeisjes en nozems. Taal laat zien wie we op een bepaald moment waren: wat we belangrijk vonden, waar we het allemaal over hadden. Als je de taal van een jaar vangt, dan maak je een foto van jezelf. ‘Taal in 2015’ is een momentopname van het Nederlands van vorig jaar – en daarmee van ons allemaal. [line]

Over Milfje Meuskens Milfje heeft maar één grote passie: taal. Ze schrijft erover op milfje.blogspot.com. En ze heeft passie voor twee. Dat kunnen we dan ook weer vrij letterlijk nemen, want Milfje bestaat eigenlijk uit twee personen: Sterre Leufkens en Marten van der Meulen. Zij bespreken, analyseren en constateren, maar bovenal verwonderen ze zich in hun blog over alles wat met taal te maken heeft. Niet gek dat ze er - samen met Ton den Boon en Ruud Hendrikx - een boek over vol schreven. Het taaljaaroverzicht Taal in 2015 is nu verkrijgbaar in de winkel.

Doe mee en win Wij geven vijf exemplaren weg aan de meest originele antwoorden op de vraag: 'Wat wordt het Woord van het jaar 2016? Voorzie jij de toekomst of denk je dat het woord al is ontstaan in de afgelopen twee maanden? We zijn benieuwd naar jouw inzending!' Laat jouw antwoord hieronder achter.

[line]

Wil je zelf je column terugzien op onze site? Stuur je column in.