Ik snap 'm niet

[intro]Verander nooit een succesvolle formule, zullen de makers van het boek Waar komt suikerspin vandaan? (2017) hebben gedacht. Voor de derde keer hebben het Instituut voor de Nederlandse Taal en het Genootschap Onze Taal zich samen ingespannen om een bundel vol met interessante taalvragen- én antwoorden samen te stellen. In 2013 kwam Waar komt pindakaas vandaan? uit (zie hier onze recensie), in 2015 Waar komt hagelslag vandaan? (ook gerecenseerd). Dit jaar verrijken de auteurs onze taalkennis andermaal. Ik kan alvast verklappen: de suikerspin heeft niets met een spin te maken![/intro]   Door Bastiaan Weldring De auteurs beantwoorden de vraag waar het dan wel mee te maken heeft, naast 99 andere vragen, met verve. Met consequent een vraag en antwoord per pagina leent het boek zich uitstekend voor mensen die zich in één ruk een rits aan feiten eigen willen maken. Ook voor diegenen die tijdens een afzakkertje (ken je de betekenis daar al van?) indruk willen maken met een taalkundig weetje, is dit het boek om uit te putten! Daarom licht ik vast een klein tipje van de sluier op! Een afzakkertje, zo leert het boek ons, verwees rond 1730 naar een glaasje brandewijn dat na de thee, koffie of het avondeten werd genuttigd om het eten te laten zakken. Pas een eeuw later zou de term gaan verwijzen naar ‘het laatste drankje’. In die periode kwam eveneens de uitdrukking ‘‘Hij neemt een afzakkertje, maar het loopt verkeerd’’ in zwang. Daarmee bedoelde men dat het drankje niet meer naar beneden liep, maar naar boven kwam ... Misschien wel de leukste eigenschap van dit boek is dat het, net zoals de eerdere twee boeken, aanzet tot verwondering over onze eigen taal. We zijn ons niet altijd echt bewust van welk een verrassend soort woorden we gebruiken. We horen, leren en kiezen woorden in het dagelijks taalgebruik en nemen de betekenis voetstoots aan, zonder dat we eigenlijk weten wat bijvoorbeeld ‘voetstoots’ betekent! Afijn, we kennen de betekenis van het woord wel, maar niet de achtergrond. Wil je die achtergrond voortaan minder snel voetstoots aannemen? In hoofdstuk 19 van Waar komt suikerspin vandaan? leggen de auteurs ook de herkomst van dat woord uit. Laat je verwonderen door dit boek en lees snel ook de overige hoofdstukken!

Is dit boek geschikt voor jou? JA: Wil je dat men tijdens een afzakkertje voetstoots van jou aanneemt dat een suikerspin niets van doen heeft met spinnen, dan ligt dit boek voor jou te wachten in de schappen! NEE: ‘Taal schmaal!’ en suikerspinnen vind je veel te zoet? Laat dit roze boek dan lekker dicht.

Auteurs: Laura van Eerten, Rob Tempelaars, Boukje Verheij, Vivien Waszink (IvdNT), Saskia Aukema, Eva van Delft, Raymond Noë en Kees van der Zwan (OnzeTaal)  Uitgeverij: Thomas Rap Amsterdam Jaar: 2017 Pagina’s: 125 Hebben? 

Ik snap 'm niet

[intro]Suikerspinnen, kikkererwten, ongelikte beren, nijlpaarden, palingworsten, ezelsoren en tentharingen. Allemaal beestjes. Taalbeestjes met een bijzonder verhaal. Want hoe komen deze beestjes aan hun naam?[/intro] Door Laura van Eerten Een suikerspin is natuurlijk geen spin van suiker, en een kikkererwt geen erwt die op een kikker lijkt. Maar hoe zit het dan wel? Doodnormale woorden zijn plotseling niet meer zo normaal als je er nog eens goed naar kijkt. Grappig genoeg gebruiken we die woorden juist vaak zonder erover na te denken, en staan we niet stil bij de herkomst. Daarover gaat het nieuwe boek Waar komt suikerspin vandaan? En nog 99 andere vragen over woorden. Vaak hebben de woorden uit het boek wel iets met het beestje te maken, maar soms ook helemaal niet. Ik heb me bijvoorbeeld vaak vergeefs afgevraagd hoe ik de kikker in verband kon brengen met de kikkererwt. De erwt is namelijk niet groen, lijkt in de verste verte niet op een kikker en past bij mijn weten ook niet in een verantwoord amfibieëndieet. Kikkererwt blijkt dan ook een variant te zijn van keker of kekererwt. Het woord komt oorspronkelijk van het Latijnse cicer, dat ‘grauwe erwt’ betekent. Kijk, dat verklaart een hoop. De palingworst heeft dan weer wel met de vis te maken. Zelf eet ik nooit palingworst aangezien ik vegetariër ben, dus eigenlijk ging ik er gewoon vanuit dat het worst was gemaakt van paling. Maar nee, er zit geen vis in palingworst. De worst is gemaakt van varkensvlees en wordt gerookt. Dat roken gebeurt op dezelfde manier waarop palingen gerookt worden, en de rooksmaak doet ook een beetje denken aan gerookte palingen. Vandaar de naam palingworst. Nog meer vis vinden we in de tentharing. Aan de moderne haringen is het niet meer zo goed te zien, maar vroeger waren ze van hout en kon je er de vorm van een vis in herkennen. Frans- en Duitstaligen dachten er blijkbaar hetzelfde over, want zij noemden de tentharing sardine en Zeltheringe. Hoe het precies zit met de ongelikte beer, het nijlpaard, het ezelsoor en de suikerspin is te lezen in het boekje. Overigens gaat het boek niet alleen maar over beestjes. Scheldwoorden, eten en alcohol komen ook uitgebreid aan bod. Na het lezen van Waar komt suikerspin vandaan? zal een ‘halve zool’ die na het eten van een ‘spiegelei’ met ‘kikkererwten’ een ‘afzakkertje’ drinkt, nooit meer hetzelfde zijn.

---

Winnen! Waar komt suikerspin vandaan? komt vandaag uit en wij mogen vijf exemplaren weggeven! Van welk woord hoop jij de herkomst te kunnen lezen in het boekje? Laat het ons weten in een opmerkingen en wie weet kun jij binnenkort op verjaardagen vertellen waar 'suikerspin' vandaan komt.  

---

Over Laura van Eerten Taalkundige bij het Instituut voor de Nederlandse Taal (IvdNT, voorheen INL) en blogger voor de rubriek Woordbaak: we mogen wel stellen dat Laura van Eerten net zo verzot is op onze taal als wij. Of misschien moeten we zeggen: verzot op woorden. Ze was zelf initiatiefnemer en auteur van het boek Waar komt pindakaas vandaan? en de opvolger Waar komt hagelslag vandaan?, waarover ze al eerder de column Woordbeleg voor ons schreef. Ook zit ze achter de jaarlijkse Weg met dat woord!-verkiezing.

---

Wil je zelf je column terugzien op onze site? Stuur je column in.