Column: Pleonasmen aan de steroïden

25 jan 2021

Wie heeft er ooit gezegd dat taal logisch is? Spoiler: taal is allesbehalve logisch, en laat dat alsjeblieft altijd zo blijven. Des te meer plezier zullen we kunnen blijven halen uit die rare woorden en talige verschijnsels. Vandaag in de schijnwerpers: woorden die zichzelf herhalen!

Door Jojanneke Drapers

Op de middelbare school hebben we allemaal al eens het woord pleonasme voorbij horen komen. Het klinkt misschien als een enge bloedziekte, maar een bekend voorbeeld van een pleonasme is ‘witte sneeuw’; sneeuw is altijd (of ten minste meestal) wit, dus witte sneeuw is nogal dubbelop. Ook een ‘ronde cirkel’ of ‘mijn persoonlijke mening’ zijn klassieke voorbeelden van een pleonasme.

Maar daar stopt het niet: je hebt ook mooie multiculturele pleonasmen. Als je weleens Indiaas eet, bestel je misschien graag naanbrood bij je curry. Maar ho: weet je wat naan betekent in het Hindi (en ook het Perzisch)? Jawel: het betekent gewoon brood. Als je vraagt naar naanbrood, vraag je dus gewoon naar ‘broodbrood’. Hetzelfde is gebeurd met de ‘koikarper’: het Japanse woord koi betekent al karper, dus een koikarper is een … karperkarper.

Nog vaker gebeurt dit met geografische benamingen, bijvoorbeeld namen voor rivieren, bergen en meren. Ben je weleens op vakantie geweest in Noord-Afrika en heb je daar een nachtje in de Saharawoestijn geslapen? Drie keer raden: ook het woord Sahara (‘ṣaḥra’) betekent al ‘woestijn’ in het Arabisch. Enkele winnaars op dit gebied zijn de Mekongrivier in Zuidoost-Azië en de Bredon Hill in Engeland. Eerst de Mekongrivier: Me (of: ‘mae’) is een Thaise afkorting voor rivier (‘Mæ̀n̂ả’); khong is een oud Austronesisch woord dat op zichzelf ook al ‘rivier’ betekent. Oftewel: de Mekong River is de ‘rivier rivier rivier’.

De Bredon Hill in Worcestershire is een soortgelijke situatie: Bre betekent ‘heuvel’ in het Brythonisch (een Keltische taal); don is ook al ‘heuvel’ in het Oud-Engels (zie het suffix -don in sommige Engelse achternamen, wat dus ook heuvel betekent). De Bredon Hill? Een mooie ‘heuvel heuvel heuvel’. Een bekender voorbeeld hiervan is de Mississippi River (Mississippi komt van het woord voor ‘groot water’ of ‘grote rivier’ in het Ojibwe, een inheemse taal).

Ook afkortingen maken zich vaak schuldig aan herhaling. Wat dacht je van de apk-keuring (algemene periodieke keuring-keuring), de pincode (personal identification number-code), het hiv-virus (human immunodeficiency virus-virus) en het LCD-scherm (liquid crystal display-scherm)? Zulke afkortingen hebben al de prachtige zelfverklarende naam RAS-syndrome gekregen: het Redundant Acronym Syndrome-syndrome.

Ten slotte nog een diersoort die ten prooi is gevallen aan dit fenomeen: de bruine beer. Zijn Latijnse naam is namelijk ursus arctos: ursus is Latijn voor beer, en arctos is Grieks voor beer. De beerbeer. En de grizzlybeer? Die heet in het Latijn de ursus arctos horribilis: de verschrikkelijke beer beer. Arme schat.

(*Zijn er voutjes in dit artikel geslopen met betrekking tot de vertaling van de genoemde woorden? We horen het graag!)