Woordweetje: Wat is de etymologie van het woord ‘etymologie’?

22 nov 2019

Als taalfanaat ben je zowel gezegend als vervloekt met een soort zesde zintuig voor taalfouten en -weetjes. Het is een last die zwaar op je schouders rust, want naast je wereldverbeterende positie ben je ook dé taalvraagbaak van iedereen in je omgeving. Vooral tijdens verjaardagen en borrels, zo lijkt het. Dus waarschijnlijk heb jij ‘m ook gehad, de vraag der vragen: wat is de etymologie van het woord ‘etymologie’? Vandaag geef ik je er voor eens en altijd antwoord op, vrij te gebruiken om indruk te maken op vrienden, familie, collega’s en potentiële liefdesinteresses.

Door Susan Muskee

Eerst even kort over etymologie in het algemeen. Een woord krijgt een etymologie wanneer het qua vorm en betekenis zodanig overeenstemt met een woord in een andere taal, dat er geen sprake kan zijn van toeval. Even een voorbeeld: ‘eufemisme’. Dit woord is afgeleid uit het Oudgriekse εὐφημεο (euphēmeō), hetgeen letterlijk “ik laat slechts goede woorden horen, vermijd onheilige, storende geluiden” betekent. Logisch, toch? Door met het volgende.

Isidorus van Sevilla
Voor de etymologie van het woord ‘etymologie’ moeten we terug naar de vroege middeleeuwen. Toen Wikipedia nog niet bestond, de Dikke van Dale gewoon een bijnaam was van de bourgondiër die de kroeg in het dorp runde en Sinterklaas nog een stoppelbaard had. Ergens in het jaar 560 (de exacte datum is niet bekend en we kunnen het ‘m zelf niet meer vragen) werd Isidorus van Sevilla geboren. Isidorus groeide op tot een man die graag het naadje van de kous wilde weten over allerlei onderwerpen. Zijn kennis bundelde hij in een twintigdelige encyclopedie waarin hij informatie over allerlei zaken probeerde te relateren aan de oorspronkelijke betekenis van een woord.

Etymologiae
De encyclopedie kreeg de naam Etymologiae, afgeleid van het Griekse étymon (ἔτυμον) ‘oorspronkelijke vorm van een woord’, dat weer is afgeleid van het bijvoeglijke naamwoord étymos (ἔτυμος) ‘werkelijk, waar’, en lógos (λόγος) ‘leer, wetenschap’. Vrij vertaald betekent etymologie dus ‘het zoeken naar de waarheid in de woorden’.

Tot op de dag van vandaag wordt de Etymologiae van Isidorus van Sevilla gezien als een van de grootste en belangrijkste encyclopedieën van de afgelopen eeuwen. En ik weet dat je ‘t wilt weten: ‘encyclopedie’ stamt af van het klassiek Grieks ἐγκύκλιος παιδεία (“enkyklios paideia”) en betekent letterlijk ‘algemene vorming’ of ‘afgerond totaal van kennis’.

Wikipedia
Wat ons tot slot brengt bij de heilige graal der schoolwerkstukken: Wikipedia. Wikipedia is een samentrekking van ‘wiki’, dat in het Hawaiiaans ‘snel’ betekent, en het Engelse woord encyclopedia. Dat jij dus überhaupt op Wikipedia op kunt zoeken wat ‘etymologie’ betekent, heb je (voor een groot deel) te danken aan de beste Isidorus en zijn twintigdelige naslagwerk. Daar drinken we een borrel op. Zeg, nu we toch bezig zijn … Waar komt ‘borrel’ eigenlijk vandaan?