Column: Letterlijk vs. figuurlijk

Gezegdes en uitdrukkingen zijn in het leven geroepen om situaties makkelijk te kunnen scharen in een categorie, zodat iedereen even weet waar we het eigenlijk over hebben. Voorbeeld: “Ik sprong een gat in de lucht.” Ik was zó blij, ik sprong zó hoog dat er bij wijze van spreken een gat in de lucht ontstond. Dit kan natuurlijk niet echt. Nee? Nee.

Lisa van Os

 

Door Lisa van Os

 

Nog een voorbeeld: “Hij windt er geen doekjes om.” De precieze oorsprong van deze uitdrukking doet er niet toe. Het gaat erom dat iemand die er geen doekjes om windt, vrij recht voor z’n raap is. En ad rem. En direct. En … nou ja, dat soort dingen. Weten we allemaal. Maar dan is daar het moment dat mensen figuurlijk en letterlijk door elkaar gaan halen, of – erger nog – het woord ‘letterlijk’ lukraak in een zin gooien. Klinkt écht en gemeend. Maar wat ze niet weten is dat “Ik sprong letterlijk een gat in de lucht!” niet betekent dat je echt héél erg blij was, maar dat je persoonlijk de ontdekker bent van een wormgat dat ontstond op het moment dat jij in die lucht sprong. Kan niet. Ga je dood.

Makkelijker voorbeeld: “Het heeft m’n leven letterlijk op zijn kop gezet.” NEE. NEE! Dat kan namelijk niet. Letterlijk volgt de letterlijke betekenis van elk woord en laat de betekenis van de uitdrukking voor wat-ie is. Dus tenzij je het leven in je nagelriem bedoelt en je je vingers nu gedwongen 24/7 ondersteboven houdt, kan dit niet.

Bij ons thuis maken we er een sport van de verkeerde ‘letterlijkjes’ te herkennen. Nog één: “Ik ben gebroken. Letterlijk.” Snel 112 bellen dan maar. Ook als iemand zich letterlijk doodgeschrokken is, trouwens, al ben je dan vaak al te laat. “Ik heb dit huis de afgelopen jaren zien herrijzen. Als een feniks uit de as. Letterlijk.” Oh my god, zombies bestaan! In het nieuws notabene: “Frankrijk werd letterlijk gegijzeld.” Da’s knap. Met een hele grote blinddoek?

Vooruit, ook een voorbeeld waarbij ‘letterlijk’ wél kan: “Letterlijk met de handen in het haar zitten.” Als je het niet meer ziet zitten, zit je niet altijd met je handen in je haar. Maar als je dat op dat moment wel zat, mag je dit zeggen. Luister zelf eens, de ‘letterlijkjes’ vliegen je om de oren. Figuurlijk dan.

Kijk voor meer blogs over taal, woordjes en onzinnige dingen op doorlisa.wordpress.com.


Wil je zelf je column terugzien op onze site? Stuur je column in.

Boekrecensie

Boekrecensie: Waar komt pindakaas vandaan?

Boekrecensie: Waar komt pindakaas vandaan?

Nederlanders zijn er gek op. Vele potjes van verschillende merken gaan dagelijks over de toonbank. Wim T. Schippers was er zelfs zo’n grote fan van, dat hij er ...


Column

Column: Dirty mind

Column: Dirty mind

Worden er in de taal der liefde weleens taalvoutjes gemaakt? Me dunkt! Zodra we het over seks en erotiek gaan hebben, wordt er een zintuig gewekt dat altijd in ...


Woordweetje

Woordweetje: Spaans benauwd

Woordweetje: Spaans benauwd

“Ay, dios mío!” verzuchtte X laatst tijdens een wandeling door de Utrechtse binnenstad. Ze was enkele maanden geleden van Sevilla naar de Domstad verhuisd en ko...


Boekrecensie

Boekrecensie: How to swear around the world

Boekrecensie: How to swear around the world

How to Swear Around the World is een boek van Jason Sacher. En wat voor een phrasebook. Een ruime collectie aan scheldwoorden is verzameld in dit kleine boekje....